Pod pojęciem ochrony środowiska rozumiemy działania na rzecz poszczególnych komponentów środowiska (wody, powietrza, przyrody, powierzchni ziemi) i działania w obszarze zrównoważonego rozwoju, czyli traktowanie spraw społecznych, gospodarczych i ekologicznych w celu osiągnięcia harmonii między ludźmi a przyrodą w sposób nierozerwalny.
Mimo olbrzymich wysiłków podejmowanych po 1989 r. na rzecz środowiska obserwujemy postępujące zniszczenia ekosystemów oraz – mimo wielu wysiłków edukacyjnych – zobojętnienie i lekceważenie zagrożeń. To powoduje, że pilną koniecznością stało się poszukiwanie nowych impulsów i inspiracji dla kształtowania postaw proekologicznych. Znaleźliśmy je w kulturze i duchowości.
Odwołujemy się w ten sposób do idei ekologii integralnej, czyli poszukiwania i odnajdywania nieoczywistych związków między naturą, kulturą i duchowością. W encyklice Laudato Si’ czytamy, że ekologia integralna wymaga otwartości na kategorie wykraczające poza język nauk ścisłych czy biologii i łączy nas z istotą tego, co ludzkie.
Mówimy o naturze językiem kultury i duchowości; jednocześnie językiem ekologii mówimy o wartościach odnalezionych w kulturze i duchowości. Wiele wielkich dzieł literackich, malarskich czy muzycznych powstawało z zachwytów nad naturą. Dzisiaj ochrona środowiska jest więc nie tylko ochroną środowiska człowieka i dziedzictwa przyrodniczego, ale także ochroną dziedzictwa kulturowego. Gdyby zabrakło na świecie słoneczników malowanych przez Vincenta van Gogha, trzmieli, których lot muzycznie opracował Mikołaj Rimski-Korsakow lub lasów pięknie opisanych przez Henry’ego Davida Thoreau, ludzkość straciłaby tło kulturowe, które ukształtowało nasze cywilizacje.
Wychodzimy z założenia, że człowiek oddziałując na środowisko poprzez technologie, kieruje się przede wszystkim swoimi poglądami, kodami kulturowymi, wyznawanymi wartościami wyrosłymi właśnie na gruncie kultury. Każda kultura jest zależna od środowiska, warunków ekologicznych, w jakich wzrasta i jest kształtowana, ale też stan środowiska zależy od podejścia człowieka do środowiska; zależy od tego, jaką stanowi dla niego wartość.
To samo dotyczy sfery duchowości i refleksji na ile Ziemię i jej zasoby traktujemy jako dzieło stworzenia, a więc wartość, o którą z wdzięcznością trzeba dbać, a na ile jako byty „obok człowieka”, które traktujemy tylko jako „zwykłe” zasoby do eksploatacji. Inaczej mówiąc, nasza religijność także kształtuje nasz stosunek do świata, Ziemi, przyrody, innych stworzeń, innych ludzi.
Ekologia integralna odwołuje się do bogactwa kulturowego wszystkich narodów, ich kultur, filozofii i duchowości i eksponuje wartości postrzegania rozwoju ludzkości w zgodzie z naturą. Nie jest to wezwanie do cofania się w rozwoju, ale zachęta do rozwoju ludzkości z poszanowaniem zasad ochrony środowiska, do większej wrażliwości, by z czystych zasobów Ziemi mogły korzystać przyszłe pokolenia. I z szacunkiem do samego Stwórcy.
Postacią do której odwołuje się ekologia integralna jest św. Franciszek, który jest świętym patronem tych wszystkich, którzy prowadzą badania i pracują w dziedzinie ekologii, miłowanym również przez wielu niechrześcijan. Pokazał szczególną wrażliwość na Boże stworzenie oraz na najuboższych i opuszczonych. Kochał i był kochany ze względu na swą radość, swoje wielkoduszne poświęcenie, swoje serce otwarte na całe istnienie. Był mistykiem i pielgrzymem, który żył z prostotą i we wspaniałej harmonii z Bogiem, z innymi ludźmi, z naturą i z samym sobą. Dostrzegamy w nim, do jakiego stopnia nierozerwalnie są połączone troska o naturę, sprawiedliwość wobec biednych, zaangażowanie społeczne i pokój wewnętrzny (Encyklika Laudato Si’).
Polska kultura jest bogata w treści, które pokazują związek natury i kultury. To parki krajobrazowe chroniące walory przyrodnicze i kulturowe; to narodowe dziedzictwo przyrodnicze określone granicami parków narodowych i rezerwatów przyrody tworzonych przez wspaniałych przyrodników i współtwórców odbudowy Polski w dwudziestoleciu międzywojennym; to literatura, muzyka, malarstwo tworzone przez artystów inspirujących się przyrodą, a które to dzieła są współczesną inspiracją dla obrońców środowiska.
Ekologia integralna jest poszukiwaniem pozytywnych scenariuszy dla przyszłości, jest drogą ku nadziei, bo tylko nadzieja jest inspiracją do naprawiania rzeczywistości. Wcale nie musimy być ostatnim pokoleniem, ale to, jak będzie wyglądać przyszłość zależy od nas. Stąd nasza aktywność, nasze starania i nasza misja kształtowania lepszej przyszłości.
