Kiedy pozbywamy się odpadów mamy wrażenie, że spełniliśmy swój obowiązek i nie musimy się nimi przejmować. Przecież posortowane śmieci są utylizowane lub te poddane recyklingowi nie stanowią już żadnego zagrożenia. Jednak sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana, niż nam się wydaje. W niniejszym artkule porozmawiamy sobie o substancjach PFAS, nazywanych potocznie „wiecznymi chemikaliami”.
Substancje PFAS po raz pierwszy zostały wprowadzone do powszechnego użycia około 80 lat temu. Ich najważniejszą cechą jest brak ulegania rozkładowi w środowisku naturalnym i w organizmach. Alarmujące jest to, że substancje PFAS swobodnie przenikają z gleby do źródeł wody pitnej, co może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia człowieka.
Nie zagłębiając się za bardzo w chemiczny skład PFAS powiedzieć można tyle, że są to pewne związki organiczne, które mają podczepione atomy fluoru do swojego łańcucha alkalicznego. Brzmi skomplikowanie, lecz ważną cechą, która wynika z tego faktu jest wysoka odporność na temperatury i rozkład. Dlatego właśnie, akcentując długotrwały szkodliwy wpływ na człowieka, przyjęło nazywać się je „forever chemicals”. Nie mówimy tutaj jednak o jakiejś jednej substancji, gdyż PFAS jest zbiorczą nazwą na ponad 5000 związków chemicznych, które wykorzystywane są powszechnie w przemyśle. Niestety naukowcy wskazują jeszcze jedną, istotną z punktu zdrowia człowieka, „umiejętność” owych związków. A mianowicie substancje per- i polifluoroalkilowe mają ogromne zdolności bioakumulacji, czyli po prostu magazynują się w tkankach żywych organizmów. Wspomniane substancje spotkamy prawie wszędzie, gdyż wykorzystuje się je szeroko w przemyśle motoryzacyjnym, kuchennym czy opakowaniach do żywności lub tekstyliach.
Społeczność międzynarodowa dostrzegła zagrożenie związane z PFAS i podjęto stosowne kroki i działania do zmniejszenia niekorzystnego wpływu wywieranego na środowisko. Część substancji objęto Konwencją zwołaną w Sztokholmie w dniu 22 maja 2021r. Do kwestii PFAS odnosi się także treść rozporządzenia 2019/1021 z dnia 20 czerwca 2019r. Najbardziej pro ochronnym rozporządzeniem jest REACH (1907/2006), dotyczące rejestracji, oceny i udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów. W wyszczególnionym załączniku XVII wprowadzono ograniczenia dotyczące wprowadzania do obrotu i wykorzystywania perfluorowane kwasy karboksylowe, ich sole i substancje pochodne. Spowodowało to, że od 25 lutego 2023r. zakazana została produkcja i obrót wykorzystująca niniejsze substancje. Wskazuje się również, że inne grupy kwasów, zwane PFOA oraz PFOS zostały wytypowane jako kolejne, które są wysoce niebezpieczne i zagrażają człowiekowi, w związku z czym mogą trafić na listę substancji wymienionych w rozporządzeniu REACH.
Niestety, dokładny wpływ substancji PFAS na człowieka i jego funkcjonowanie nie został jeszcze zbadany. Spekuluje się, że te substancje mogą prowadzić do rozwinięcia się wielu groźnych chorób m.in. nowotworów, zaburzeń hormonalnych czy uszkodzeń narządów. Pozbycie się substancji ze środowiska może być bardzo trudnym zadaniem a co za tym idzie – kosztownym. Przez swoje właściwości substancje PFAS są odporne na wiele niekorzystnych czynników i mogą długo pozostawać w środowisku. Naukowcy zdają się godzić z konceptem, który zakłada, że całkowita eliminacja substancji PFAS jest niemożliwa, więc jedyne co pozostało to tak naprawdę ograniczenia działania tych substancji i zakazywanie używania ich w wielu zakładach przemysłowych.
Źródła:
