Miasta są złożonymi układami ekologicznymi, w których stan bioróżnorodności jest efektem powiązanych ze sobą uwarunkowań społecznych, ekologicznych i technicznych. Czynniki te silnie determinują stan przyrodniczy miejskich ekosystemów wodnych.
Urbanizacja wywiera negatywny wpływ na stan siedlisk wodnych, pogarszając ich wartość przyrodniczą. Duży udział obcych i synantropijnych gatunków zagraża lokalnej bioróżnorodności. Przy wysokim nasileniu degradacji miejskich akwenów, ze względów estetycznych, często podejmowano decyzję o ich likwidacji poprzez osuszenie lub przekształcenie w podziemne kanały.
W ciągu ostatnich 20 lat nastąpiła wyraźna zmiana oceny wartości przyrodniczej i społeczno-kulturowej akwenów, przynosząc nowe do nich podejście w planowaniu przestrzennym. Obecnie zdegradowane miejskie ekosystemy wodne, takie jak stawy, strumyki i tereny podmokłe, są na nowo zagospodarowywane i często odtwarzane. Najnowsze badania wskazują, że działania renaturyzacyjne są szczególnie korzystne, jeśli wykorzystywane są rozwiązania oparte na naturalnej przyrodzie. Takie metody pozwalają na wydatne zwiększenie odporności terenów zurbanizowanych na zmiany klimatu oraz przynoszą wiele korzyści społeczno-gospodarczych. Oddziałują szczególnie pozytywnie na bioróżnorodność, dostarczając siedlisk wielu gatunkom roślin i zwierząt. Koncepcje bliskie naturze dodatkowo pozytywnie regulują mały obieg wody, przyczyniają się do ochrony przed powodzią i suszą oraz łagodzą zjawisko miejskiej wyspy ciepła. Odpowiednio funkcjonujące w miastach obszary wodne i mokradłowe mogą odgrywać ważną rolę ekologiczną, dostarczając szeroki zakres cennych usług ekosystemowych. Różne typy rozwiązań opartych na wzorcach przyrodniczych są już dość powszechnie wykorzystywane, jednak nadal brak jest szczegółowych badań dotyczących ich wpływu na obszary zurbanizowane.
Troska o stan akwenów miejskich jest podstawą projektu ba[1]dawczego o akronimie BiNatUr „Przywracanie bioróżnorodności w miastach poprzez zastosowanie rozwiązań bliskich naturze” (ang. Bringing nature back – biodiversity friendly nature-based solutions in cities). Jego głównym celem jest opracowanie nowych kierunków renaturyzacji ekosystemów wodnych na terenach zurbanizowanych. Badania będą realizowane przez okres 36 miesięcy w latach 2022–2025. Projekt otrzymał finasowanie w ramach konkursu pod nazwą BiodivRestore, do którego można było zgłaszać propozycje międzynarodowych projektów badawczych poświęconym ekosystemom wodnym. Badania miały dotyczyć ochrony bioróżnorodności i powinny wypracować nowatorskie rozwiązania w zakresie odbudowy zdegradowanych siedlisk wód płynących i stojących. Konkurs przygotowany został przez Narodowe Centrum Nauki (NCN) we współpracy z unijnymi sieciami BiodivERsA i Water JPI. O finansowanie mogły starać się konsorcja międzynarodowe, złożone z co najmniej trzech zespołów badawczych, pochodzących z co najmniej trzech krajów.
Wykonawcami projektu BiNatUr jest międzynarodowe konsorcjum obejmujące grupy badawcze z Belgii, Finlandii, Niemiec, Polski i Portugalii. Koordynatorem jest dr Kati Verikko, pracująca w Fińskim Instytucie Ochrony Środowiska SYKE w Helsinkach. Ze strony polskiej wykonawcami będzie grupa naukowców Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu z Wydziału Inżynierii Środowiska i Inżynierii Mechanicznej. Zaangażowane będą łącznie trzy jednostki: Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska, Katedra Inżynierii Wodnej i Sanitarnej oraz Katedra Melioracji, Kształtowania Środowiska i Gospodarki Przestrzennej. Projekt „Przywracanie bioróżnorodności w miastach poprzez zastosowanie rozwiązań bliskich naturze” będzie realizowany przez grupę doświadczonych naukowców, wspomaganych przez poczatkujących adeptów nauki, realizujących doktoraty i prace magisterskie.
Problemem badawczym projektu BiNatUr jest renaturyzacja ekosystemów wodnych w obrębie pięciu miast, będących szeroką reprezentacją europejskich systemów urbanistycznych uwarunkowanych zróżnicowanymi czynnikami przyrodniczo-klimatycznymi: Antwerpia, Berlin, Helsinki, Lizbona i Poznań. Badania uwzględnią zarówno ekosystemy wód stojących (jeziora i stawy), jak i płynących (małe strumienie miejskie). Badane będzie siedlisko wodne oraz ekosystemy przybrzeżne. Wybrane do badań ekosystemy wodne w każdym ośrodku będą uwzględniały akweny silnie przekształcone oraz te zrenaturyzowane. Efektem projektu będzie ocena różnych typów ekosystemów wodnych od strony ich bioróżnorodności, a tak[1]że ich oddziaływania społecznego. Zwrócona będzie uwaga na zakres tzw. usług ekosystemowych świadczonych przez zreanturyzowane ekosystemy. Przygotowane zostaną też propozycje zmian, które spowodują korzystniejsze oddziaływanie siedlisk wodnych na przestrzenie miejskie.
Projektu BiNatUr realizowany będzie z zastosowaniem wielu nowatorskich metod naukowych. Przykładowo ocena struktury roślinnej będzie wykonywana na podstawie nalotów dronowych i analizowana będzie z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi GIS. Z kolei przy ocenie bioróżnorodności, oprócz klasycznych badań taksonomicznych, zastosowana będzie metoda molekularns według tzw. techniki środowiskowego DNA – e-DNA.
Skład konsorcjum realizującego projekt BiNatUr:
- Fiński Instytut Ochrony Środowiska SYKE w Helsinkach – Finlandia
- Instytut Ekologii Wód Śródlądowych i Rybactwa Śródlądowego w Leibniz – Niemcy
- Uniwersytet w Antwerpii – Belgia
- Uniwersytet Humboldta w Berlinie – Niemcy
- Uniwersytet Lizboński – Portugalia
- Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu – Polska
