Kiedy myślimy o ochronie przyrody mamy na myśli zazwyczaj działanie prewencyjne. Dzięki naszej wiedzy o środowisku staramy się je chronić przed dalszymi naruszeniami. Przyrodę chcemy zachować jak najdłużej dla siebie i dla naszych dzieci, stąd wynika bieżąca potrzeba ciągłego dbania o środowisko na najróżniejsze sposoby. Nie kupujemy wody w plastikowych butelkach, by nie powiększać wysypisk śmieci. Tak samo w szkole, podstawową częścią ochrony przyrody jest prewencja. Jednakże bywa i tak, że te metody nie wystarczają. Poważne naruszenia integralności środowiska muszą spotkać się z sankcją karną. I właśnie takie sankcje przewiduje Kodeks Karny.
W kodeksie karnym uznano, że przestępstwo jest zawinionym, społecznie niebezpiecznym czynem zabronionym pod groźbą kary. Przestępstwo może popełnić podmiot, który narusza dane dobro lub nie dopełni ciążącego na nim obowiązku. Prawo karne w ochronie środowiska zmierza jednak w innym kierunku – do tego, aby przestępca zapłacił odszkodowanie lub w sposób wychowawczy przestrzec go przed popełnieniem podobnego czynu ponownie. Nie oznacza to jednak, że takie zachowania są bezkarne.
Najważniejszym rozdziałem w kodeksie karnym, pod względem ochrony środowiska, jest rozdział XXII. Odnosi się on do przestępstw przeciwko ochronie przyrody i przestępstw przeciwko środowisku. Przestępstwa przeciw środowisku uregulowane są w art. 182 kodeksu karnego i dotyczą zanieczyszczania wody, powietrza lub powierzchni ziemi substancją albo promieniowaniem jonizującym w ilości lub postaci mogącej zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub mogącej spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym i zwierzęcym w znacznych rozmiarach.
W art. 183 kodeksu karnego wskazano przewiduje się odpowiedzialność względem tych osób, które składują, usuwają, przetwarzają, dokonują odzysku, unieszkodliwiania albo transportu odpadów lub substancji w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znaczących rozmiarach. Sprawca podlega tutaj karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Następnie w art. 184 kodeksu karnego ustawodawca wskazał zakres obejmujący odpowiedzialność za wyrabianie, przetwarzanie, transportowanie, przywożenie z zagranicy, wywożenie za granicę, gromadzenie, składowanie, przechowywanie, posiadanie, wykorzystywanie, posługiwanie się, usuwanie, porzucanie lub pozostawianie bez właściwego zabezpieczenia materiału jądrowego albo innego źródła promieniowania jonizującego, w takich warunkach lub w taki sposób, że może to zagrozić życiu lub zdrowiu człowieka lub spowodować istotne obniżenie jakości wody, powietrza lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Osoba taka podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Art. 185 kodeksu karnego zaostrza odpowiedzialność wyrażoną w art. 182-184, jeżeli zniszczenia, popełnione w następstwie działań określonych w przepisie, mają istotne rozmiary i znacząco wpływają na jakość wody, powierzchni ziemi albo powodują ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka albo śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu kilku osób.
Na koniec warto wspomnieć o art. 186 kodeksu karnego. Wskazuje się w nim, że „kto wbrew obowiązkom nie utrzymuje w należytym stanie lub nie używa urządzeń zabezpieczających wodę, powietrze lub powierzchnię ziemi przed zanieczyszczeniem lub urządzeń zabezpieczających przed skażeniem promieniotwórczym lub promieniowaniem jonizującym podlega odpowiedzialności karnej”. Jeżeli zatem obiekt budowlany oddany do użytkowania lub zespół budowlany nie posiada prawem wymaganych urządzeń, przewiduje się dodatkową odpowiedzialność.
Jak widać, nie tylko nasze działania ekologiczne zmierzające do ochrony przyrody na co dzień są istotne, ale ustawodawca dostrzega konieczność penalizacji zachowań, które wpływają na przyrodę, środowisko lub życie i zdrowie człowieka. Liczne przestępstwa środowiskowe ujęte są w wielu ustawach, co wskazuje, że ustawodawca na wielu płaszczyznach dostrzega konieczność uregulowania ochrony środowiska. Przykładowo w ustawie prawo geologiczne i górnicze, ustawie o ochronie zwierząt czy ustawie o ochronie przyrody również znajdziemy takie przepisy. Punktem odniesienia do ich interpretacji celem odtworzenia pełnych norm i zastosowania ich powinien być jednak kodeks karny.
Źródła:
- U.2021.0.2345 t.j. – Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny
- http://www.uwm.edu.pl/kryminologia/wp-content/uploads/2017/02/Prawnokarne-i-kryminologiczne-aspekty-ochrony-%C5%9Brodowiska.pdf
