Iwona Lasocka-Gomuła, Paulina Kania
Plan Bezpieczeństwa Wody (PBW) to kompleksowa analiza przeprowadzona przez zespół specjalistów każdej branży wodociągowej, która w pierwszej kolejności pozwala zebrać wiedzę i przełożyć ją na szereg działań prewencyjnych zapewniających ciągłości dostaw wody o odpowiedniej jakości i pod odpowiednim ciśnieniem do konsumenta.
Przybiera ona postać opracowanej koncepcji – strategii oceny i zarządzania ryzykiem w dziedzinie zaopatrzenia w wodę pitną i obejmuje wszystkie etapy dostarczania wody, zaczynając od zlewni, ujęcia przez procesy technologiczne zachodzące w stacji uzdatniania, poprzez sieć rurociągów, zbiorniki wody czystej zlokalizowane na sieci dystrybucyjnej, a kończąc na instalacjach wewnętrznych klienta. Chcąc, aby zdobyta podczas budowania Planu Bezpieczeństwa Wody wiedza została wcielona w życie i spełniała swoją funkcję, należałoby wdrożyć ją w formie programu informatycznego, dzięki któremu na bieżąco byłaby aktualizowana i wykorzystywana w codziennej pracy. Stworzenie jednak takiego programu informatycznego to dopiero drugi etap działań, pierwszy polega na opracowaniu PBW w formie najlepiej tabelarycznej. Dokument ten musi zawierać opis wszystkich obszarów, zidentyfikowane zagrożenia wraz z oceną ryzyka, dobór środków bezpieczeństwa, ustalenie planów ulepszeń po[1]przez procedury i cykliczne przeglądy, a także plan remontów dotyczący wymiany urządzeń lub przeprowadzenia kompleksowej modernizacji obiektów infrastruktury wodociągowej.
Plany Bezpieczeństwa Wody dzielą się na trzy główne moduły: a) ocena systemu zaopatrzenia w wodę, uwzględniająca charakterystykę techniczno-technologiczną systemu od ujęcia do kranu konsumenta; b) monitoring operacyjny i diagnostyczny jakości wody; c) zarządzanie ryzykiem i komunikacja (procedury w postępowaniu i prowadzeniu prewencyjnych działań oraz cyklicznych przeglądów).
Jak podaje WHO, celem opracowania Planu Bezpieczeństwa Wody jest ciągłe zapewnienie bezpieczeństwa i akceptowalności dostaw wody do spożycia. W aktualnym Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 7 grudnia 2017 r. §3.1 mówi, że woda jest zdatna do użycia, jeżeli jest wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, wszelkich substancji w stężeniach stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego oraz nie wykazuje agresywnych właściwości korozyjnych. W związku z powyższym, opracowując Plan Bezpieczeństwa Wody tworzy się tym samym zbiór wytycznych do działań, które zapewniają dystrybucję zdrowej i akceptowalnej wody, w każdej kropli zgodnej z obowiązującymi normami. Zanim bezpieczna woda trafi do kranu klienta, wpływ na jej jakość ma wiele czynników, które mogą w pośredni lub bezpośredni sposób oddziaływać na jej stabilizację w zakresie mikrobiologicznym i fizyczno-chemicznym. Każda firma produkująca wodę musi podejść do planu indywidualnie, ponieważ poza grupą podobnych ryzyk występujących w systemach wodociągowych pojawiają się również specyficzne zagrożenia, wynikające z charakterystyki ujmowania, uzdatniania i dystrybucji wody danego przedsiębiorstwa. Kluczową sprawą jest zdefiniowanie poszczególnych ryzyk, a następnie ich skuteczna eliminacja, kontrola i szybkie reagowanie, a także wykluczenie zdarzeń mogących potencjalnie wpłynąć na jakość wody i jej dystrybucję.
Aquanet powołał zespół specjalistów, który opracowuje PBW dla wszystkich obiektów strategicznych każdego obszaru, to znaczy zlewni, ujęcia, stacji uzdatniania, zbiorników wody czystej oraz sieci wodociągowej. Prace zostały rozpoczęte w 2019 r. Nowa Dyrektywa wprowadza obowiązek opracowania Planów Bezpieczeństwa Wody, jednakże działania, które wpływają na dostarczanie bezpiecznej wody odbiorcom spółka realizuje sukcesywnie już od roku 2008, w którym została zakończona modernizacja stacji uzdatniania w Gruszczynie. W latach 2010–-2015 przeprowadzono modernizację największej stacji uzdatniania w Mosinie, wprowadzając drugi stopień uzdatniania wody oparty na procesie ozonowania i filtracji przez granulowany węgiel aktywny. Drugi stopień uzdatniania przyniósł korzyści w zakresie parametrów organoleptycznych, ocenianych przez odbiorców, czyli barwy, mętności, zapachu i smaku wody.
W dalszej kolejności zmodernizowano przepompownię wody czystej przy ul. Koronnej w Poznaniu, wyposażając obiekt w punkt dezynfekcji za pomocą podchlorynu sodu otrzymanego na drodze elektrolizy z soli kuchennej. Na SUW Wiśniowa w Poznaniu został zainstalowany nowoczesny sposób dezynfekcji za pomocą lamp UV. W grudniu 2021 r. rozpoczęto prace modernizacyjne całego obiektu, którego linia technologiczna zostanie wyposażona w filtracje przez złoże węgla aktywnego. W styczniu 2021 r. oddano do eksploatacji dwa dodatkowe punkty dezynfekcji w Pożegownie na zbiornikach wody czystej i w Czapurach na magistrali wschodniej podchlorynem sodu otrzymanym na drodze elektrolizy. W celu utrzymania stabilności zarówno fizyczno-chemicznej, jak i bakteriologicznej wody, w sieci wodociągowej podjęto następujące kroki: • zweryfikowano punkty kontrolno-pomiarowe, w których prowadzony jest monitoring jakości wody; • podzielono sieć dystrybucyjną na strefy pomiarowe we[1]dług przepływu i ciśnienia; • stworzono procedurę dezynfekcji nowo wybudowanych rurociągów; • podjęto działania zmierzające do zakupu i zamontowania w komorach wodomierzowych urządzeń on-line do pomiaru jakości wody; • ustalono nowy i zweryfikowano harmonogram płukań rurociągów na sieci wodociągowej; • stworzono procedurę komunikacji w firmie Aquanet S.A. w zakresie jakości wody w sytuacjach awaryjnych; • stworzono system biomonitoringu opierający się na małżach w stacjach uzdatniania wody w Gruszczynie, Wiśniowej i Mosinie; • zamontowano urządzenia do pomiaru jakości wody w zakresie jej toksyczności na rzece Warcie w punktach przy dwóch największych ujęciach wody – w Mosinie i Dębinie; • nakreślono utworzenie procedury weryfikacji i montowania zaworów antyskażeniowych. Ten ostatni punkt jest bardzo istotny, szczególnie u odbiorców posiadających dodatkowe własne ujęcia wody. Przepisy prawne regulujące montowanie zaworów zwrotnych antyskażeniowych zapewniających bezpieczeństwo jakości wody na sieci wodociągowej, co wyklucza możliwość wystąpienia wtórnego skażenia, weszły w życie 12 kwietnia 2002 r. i zapisane zostały w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. nr 75, poz. 690 z 2002 r., wraz z późniejszymi zmianami). W związku z wprowadzonymi przepisami wszystkie budynki powstałe po tej dacie mają obowiązek posiadania zamontowanego na instalacji zaworu zwrotnego antyskażeniowego. Skoro przed 2002 r. nie było takiego obowiązku, to najprawdopodobniej większość obiektów z tego czasu nie posiada takiego zabezpieczenia. W związku z powyższym w celu utrzymania bezpieczeństwa zdrowotnego Il. 1. Średnia wartość zapotrzebowania na ditlenek chloru ClO2 w poszczególnych latach 2002–2015 mierzony w punkcie na stacji – wpływ stosowanych technologii na opisywany parametr 105 wody i wyeliminowania możliwości tłoczenia wody do sieci z prywatnych ujęć, co może doprowadzić do wtórnego skażenia wody, Aquanet tworzy listę odbiorców, u których dokonuje kontroli i montuje zawory zwrotne.
Monitoring operacyjny, opracowywany zgodnie z planowanymi działaniami modernizacyjnymi lub naprawczymi realizowanymi na sieci wodociągowej lub na stacjach uzdatniania wody może wpłynąć na jakość dostarczanej wody. Kontrola w zakresie monitoringu operacyjnego polega na wyznaczeniu i ustaleniu konkretnych parametrów określających jakość wody dostosowanej do obecnie panującej sytuacji techniczno-technologicznej na SUW i/lub na sieci wodociągowej. Technolodzy ds. jakości wody w sieci wodociągowej na podstawie wiedzy na temat planowanego zakresu prac wyznaczają zakres i częstotliwość wykonywanych badań. Dodatkowo w gestii monitoringu operacyjnego mieści się kontrola jakości wody w ramach włączania do eksploatacji nowych odcinków sieci wodociągowej i odcinków rurociągów po zaistniałych awariach.
Działania modernizacyjne poprawiają znacząco jakość wody. Przeprowadzona inwestycja na SUW Gruszczyn i SUW Mosina zmieniła całkowicie zapach wody, co przekonało sporą rzeszę naszych odbiorców do picia wody z kranu. Woda surowa kierowana na SUW Mosina zawiera wysokie stężenie siarkowodoru, który jest wyczuwalny w hali napowietrzalni z większą lub mniejszą intensywnością. Woda uzdatniona po modernizacji nie zawiera siarkowodoru oraz dzięki likwidacji chlorowni na chlor gazowy, zastosowaniu dezynfekcji podchlorynem sodu i obniżeniu zapotrzebowania na środki dezynfekcyjne, odbiorcy zlokalizowani w sąsiedztwie stacji nie wyczuwają w wodzie uzdatnionej zapachu chloru. Nastąpił wzrost udziału procentowego – z 18,39% na 87,3% – zapachu opisywanego jako naturalny, roślinny, akceptowalny przez odbiorców bez identyfikowania go z chlorem.
Woda zgodna z aktualnie obowiązującymi normami polskimi i unijnymi jest nadrzędnym celem producentów wody, a w świetle nowych zapisów musi być przede wszystkim akceptowana przez odbiorców. Działania prewencyjne opisane w Planach będą powodowały wzrost zadowolenia klientów, którzy będą chętniej korzystać z wody kranowej, minimalizując tym samym ilość zużytych plastikowych butelek. Kompleksowe podejście do określania i szacowania ryzyk oraz ich skuteczna eliminacja niewątpliwie zaowocują uzyskaniem korzyści ekologicznych. Racjonalne korzystanie z wody przyniesie ulgę środowisku, a pozyskana wiedza na temat zagrożeń wpływających na jakość wody zmieni nasze myślenie. Właśnie dlatego producenci wody muszą sprawować nieustanną pieczę nad procesem ujmowania, uzdatniania i dystrybucji wody. Należy podkreślić, że uzyskanie wody stabilnej pod względem parametrów fizyko-chemicznych i bakteriologicznych daje poczucie bezpieczeństwa picia wody z kranu i buduje wzajemne zaufanie.
