Ekologia w edukacji – studenckie spojrzenie na świat cz.5

Dziś chciałbym cofnąć się pamięcią do lat szkolnych, w których jako uczniowie nabywaliśmy z każdym dniem nowej, przydatnej wiedzy. Niniejszy artkuł będzie dotyczył edukacji i to jakiej – właśnie ekologicznej. Na wstępie jednak warto zaznaczyć, że samą edukację cechuje pewna dychotomia. Nauka w szkole nazywana jest edukacją formalną (prowadzona w placówkach oświatowych) a taka edukacja, którą doświadczamy przez całe życie w formie świadomego rozwoju (poprzez kontakt z rodziną, fundacjami i organizacjami) – edukacją nieformalną.

Współcześnie najsilniejszym źródłem tego rodzaju edukacji są media. Ciągle się kształcąc, w sposób formalny lub nieformalny, jesteśmy w stanie zmieniać nasze postrzeganie rzeczywistości, kwestionować pewne utarte schematy i przede wszystkim uczyć się nowych umiejętności.

Już w szkole dowiedzieliśmy się na lekcjach przyrody czy biologii czym jest ekologia i jak wygląda w praktyce. Warto wrócić do tego momentu i nadmienić, że termin „ekologia” pochodzi od greckich słów: oikos (miejsce życia) i logos (nauka, słowa), a został wprowadzony do nauki i literatury już w 1869 roku dzięki Ernestowi Haeckelowi. Pojęciem „ekologia” określa się również dziedzinę nauk przyrodniczych. Działalność człowieka odciska duże piętno na funkcjonowaniu wielu ekosystemów i na przyrodzie w ogólności, toteż znaczenie pojęcia “ekologia” uległo zmianie i poszerzyło się o katalog działań podejmowanych w celu ochrony środowiska oraz kwestie związane z relacją człowiek – przyroda.  Sposoby ochrony przyrody i dziedzictwa narodowego wielu krajów zmusiło opinię publiczną do podjęcia licznych dyskusji na temat potencjalnych zagrożeń środowiskowych i problemów ekologicznych, dzięki czemu pojęcie “ekologii” i “ochrony środowiska” są bardzo często używane zamiennie. Na trwałe zadomowiło się przekonanie, iż jeżeli istnieje takie dobro, jakim jest ekologia i każdy ma prawo do życia w zdrowym środowisku – to należy je chronić najrozmaitszymi metodami.

Duży poziom degradacji środowiska naturalnego, dokonywany przez dziesięciolecia, zwrócił uwagę wielu społeczeństw, a co za tym idzie rządów państw, na problemy związane ze skutkami niekontrolowanego rozwoju cywilizacji. Dlatego, że stan środowiska został w znacznym stopniu pogorszony, pojawiła się konieczność rozpropagowania edukacji ekologicznej dla jak najszerszych grup społecznych i zawodowych. Zdano sobie sprawę, iż obecny stan rozwoju cywilizacji nie sprzyja temu, by każdy czerpał garściami z dobrego stanu środowiska. Masowa produkcja plastiku, zanieczyszczenia powietrza, mórz i oceanów są skutkiem ubocznym wygodnego życia mieszkańców wielu metropolii. Dlatego bez wątpienia wprowadzenie szeroko zakrojonych działań zmierzających do zwiększenia świadomości ludzi na temat ekologii i środowiska stały się nie tylko potrzebne, ale i konieczne.

Genezy edukacji ekologicznej możemy doszukiwać się w 1977 r., kiedy to podczas
I Międzynarodowej Konferencji UNESCO w Tibilisi po raz pierwszy na arenie międzynarodowej poruszono problem środowiska naturalnego oraz o konieczności podjęcia działań w kierunku edukowania społeczeństwa międzynarodowego na temat środowiska przyrodniczego i jego ochrony. Podjęto nawet próbę zdefiniowania edukacji ekologicznej, która ujmuje „proces mający na celu rozwijanie ludzkiej populacji. Rozwój jest świadomy i dotyczy środowiska oraz związanych z nim kwestii w aspekcie globalnym. Rozwój obejmuje wiedzę, postawy, umiejętności, motywacje, a także obowiązek pracy indywidualnej i grupowej skierowanej ku rozwiązywaniu istniejących problemów oraz ich zapobieganiu”.

Celem edukacji środowiskowej (ekologicznej) jest przede wszystkim uwrażliwianie na problemy środowiska, kształtowanie świadomości na temat przyczyn i skutków niewłaściwego podejścia do przyrody a także zachęcanie do czynnego podejmowania działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego. Poprzez koncepcję wychowania, działalność edukacyjno-wychowawczą i system kształtowania postawy opartej na szacunku do środowiska można osiągać wyznaczone cele i wszyscy jesteśmy tego dobrym przykładem, gdyż są to metody realizowane w szkołach, na zajęciach i uczelniach a także przez różne organizacje pozarządowe czy fundacje.

Jako gatunek ludzki jesteśmy częścią przyrody, spojeni z nią nierozerwalną więzią. Dlatego nasze działania na rzecz środowiska mogą być pozytywne lub negatywne. Zadaniem edukacji ekologicznej jest ograniczanie postaw i działań negatywnych (nie da się ich całkowicie wyeliminować) i promowanie postawy aktywnej, wspierającej środowisko. Oprócz aktywnego działania należy mieć na względzie inną wartość edukacji a mianowicie kreowanie dalekowzrocznego postrzegania wpływu naszych działań, które są przekazywane z pokolenia na pokolenie i mają powiększać świadomość kolejnych osób. Stan zrównoważonego rozwoju to określenie na właściwy sposób postępowanie w względem środowiska, a więc “„jest to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.

Podsumowując, propagowanie w społeczeństwie obywatelskim wiedzy ekologicznej i kształtowanie świadomości ekologicznej musi być podstawowym celem i warunkiem zrównoważonego rozwoju. Tylko wtedy jesteśmy w stanie dać opór destrukcyjnym mechanizmom zaśmiecania środowiska, które wskutek szybkiego rozwoju cywilizacyjnego znacząco wpłynęły na stan środowiska. Należy zatem stwierdzić, że “jedynym racjonalnym środkiem służącym kształtowaniu postaw ekologicznych w społeczeństwie jest właśnie edukacja ekologiczna – prowadzona przez instytucje i organizacje społeczne, media, a przede wszystkim zawarta w programach oświatowych i podstawach kształcenia dzieci i młodzieży oraz realizowana w placówkach oświatowych”.

Źródła:

1. Stecler, Życie i dzieło Alberta Schweitzera inspiracją dla współczesnej bioetyki, Poznań 2008, s. 62.
2. Terlecka, Schweitzerowska kategoria odpowiedzialności jako filozoficzna podstawa zrównoważonego rozwoju, ”Studia Ecologiae et Bioethicae” 2010, nr 8, s. 133; A. Schweitzer, Out of My Life and my Thought, The Johns Hopkins University Press, Londyn 1998.
3. Klaudia Terlecka, Edukacja ekologiczna, wybrane problemy, Instytut Ekologii i Bioetyki, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, s.9
4. Lazari-Pawłowska, Schweitzer, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, s. 12.